Binnen het onderwijs aan anderstalige leerlingen werd lang gedacht dat het belangrijk is leerlingen zoveel mogelijk met Nederlands in aanraking te laten komen. In de visie van dit ‘taalbadonderwijs’ moeten leerlingen volledig ondergedompeld worden in het Nederlands en is er op school geen ruimte voor de eerste taal van leerlingen. Recente onderzoeken laten echter zien dat het juist wél belangrijk is op school ook aandacht te besteden aan de eerste taal van leerlingen. Zo’n meertalige aanpak kan verschillende voordelen opleveren, namelijk:

• Door de eerste taal te blijven ontwikkelen wordt de algemene taalvaardigheid van leerlingen beter, wat zowel voor het Nederlands als voor hun eerste taal belangrijk is (zie ook ‘Meertaligheid: nadeel of voordeel?’).
• Aandacht voor de eerste taal in de klas zorgt voor meer zelfvertrouwen bij leerlingen, aangezien de boodschap wordt uitgedragen dat de vaardigheden die zij hebben in hun eerste taal belangrijk en waardevol zijn.
• Het gebruik van de eerste taal van leerlingen in de klas draagt de boodschap uit dat alle talen en culturen worden gerespecteerd, een onderdeel zijn van de veilige omgeving van de klas en dat alle leerlingen hun eigen unieke bijdrage leveren in de klas.
• Wanneer er in de klas alleen aandacht is voor het Nederlands, kan dat ervoor zorgen dat leerlingen hun eerste taal niet verder ontwikkelen of zelfs kwijtraken. Het verlies van een eerste taal kan de ouder-kindrelatie verslechteren, zeker wanneer ouders zelf (nog) niet vaardig zijn in het Nederlands. Dit verstoort de mogelijkheden voor ouders om kennis, culturele waarden en (geloofs)overtuigingen over te brengen en hun kinderen te ondersteunen in hun ontwikkeling.

Meer lezen over aandacht voor de eerste taal in het onderwijs? Dat kan hier:

• LPTN-schrijfgroep. (2017). Ruimte voor nieuwe talenten. Keuzes rond nieuwkomers op de basisschool. PO-raad/Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Lees de brochure en bekijk de introductiefilm hier.

In deze handreiking brengt het Lectoreninitiatief Professionalisering Taalonderwijs Nieuwkomers (LPTN) advies uit aan basisscholen over het omgaan met meertaligheid in de klas. Er wordt onder andere vastgesteld dat kinderen hun eerste taal nodig hebben. De lectoren doen een aantal aanbevelingen om daar ruimte aan te bieden. Zo adviseert de schrijfgroep verschillende talen zichtbaar en hoorbaar te maken in de klas, gebruik te maken van de kennis die leerlingen in hun eerste taal hebben, een taalbeleidsplan op te stellen, te zorgen voor professionalisering van leerkrachten op het gebied van Nederlands als tweede taal (NT2), een positieve houding te ontwikkelen ten aanzien van de culturele heterogeniteit en ouders te betrekken bij het inzetten van de thuistalen op school.

• Oliveira, L. C. de., Gilmetdinova, A., & Pelaez-Morales, C. (2016). The use of Spanish by a monolingual kindergarten teacher to support English language learners. Language and Education, 30(1), 22-42. Lees dit artikel hier (pas op: het zit achter een betaalmuur).

In dit artikel worden onder andere de verschillende voordelen van meertalig onderwijs beschreven die hierboven ook al werden benoemd (cognitief, emotioneel, cultureel en sociaal). Het artikel doet verder verslag van een onderzoek waarbij een eentalige Engelstalige leerkracht van een kinderopvang Spaans gebruikt (de eerste taal van de kinderen in haar groep) om de kinderen een tweede taal, het Engels te leren. Het onderzoek laat zien dat een eentalige leerkracht vaardigheden kan ontwikkelen waarmee hij of zij de eerste taal van leerlingen een plek kan geven in de klas en kan gebruiken als effectieve onderwijsstrategie.

• UNESCO (2007). Mother tongue matters: Local language as a key to effective learning. Lees dit artikel hier.

In deze publicatie wordt een aantal casussen beschreven waarin eerste-taalonderwijs een belangrijke rol speelt. Het gaat om de landen Mali, Papua Nieuw-Guinea, Peru en de VS. Uit de verschillende casussen blijkt steeds dat meertalige leerlingen die (een deel van het) onderwijs in hun eerste taal krijgen beter presteren op school dan leerlingen die alleen in de schooltaal les krijgen. Het aantal jaar dat een leerling onderwijs krijgt in hun eerste taal blijkt een van de belangrijkste voorspellers van schoolsucces.

• Van Avermaet, P., e.a. (2015). Meertaligheid Als Realiteit op School (MARS). Onderzoek in opdracht van het Vlaams ministerie van Onderwijs en Vorming. Gent: Universiteit Gent. Lees hier een samenvattend artikel over het onderzoeksrapport.

Uit dit onderzoek blijkt dat meertaligheid een complex gegeven is, dat door ouders, leerkrachten en leerlingen vaak anders wordt benaderd en ervaren. Verder blijkt dat het positief benaderen van de eerste taal bijdraagt aan de motivatie van leerlingen. Factoren waarvan docenten vaak denken dat ze een belangrijke invloed hebben op schoolprestaties, zoals televisiekijken in het Nederlands of de eerste taal, blijken in de praktijk juist helemaal niet van invloed te zijn. Volgens de onderzoekers is er een omslag nodig in het denken over meertaligheid: waar meertaligheid vaak nog als beperking wordt gezien, zou het beter benaderd kunnen worden als kans. Daarvoor zijn wel didactische middelen nodig, die leraren in staat stellen op een positieve manier om te gaan met de meertaligheid in hun klas.

• Agirdag, O. (2015). Onderwijs, minderheden en meertaligheid. Sociologos, 36(1), 45–50.

Deze rede gaat over ongelijkheid in schoolprestaties tussen autochtonen en allochtonen in het Vlaamse onderwijs. Waar komt deze ongelijkheid vandaan? Orhan Agirdag stelt dat het niet ligt aan het feit of een school wit, zwart of gemengd is: uit onderzoek blijkt dat deze scholen allemaal hetzelfde leerrendement brengen. Volgens Agirdag ontstaat de ongelijkheid vooral door de nadruk die op de Nederlandse taal ligt. Op veel scholen wordt er een taalbadpolitiek gehanteerd, wat betekent dat het verboden is andere talen dan het Nederlands te spreken. Agirdag beweert dat zowel uit wetenschappelijk als uit mensenrechtelijk oogpunt dit geen gewenste politiek is en pleit dan ook voor een afschaffing daarvan.

• Agirdag, O. & Kambel, E.-R. (red.) (2018). Meertaligheid en Onderwijs. Amsterdam: Boom uitgevers.

In dit boek staan bijdragen over meertaligheid in het onderwijs. Deze bijdragen zijn geschreven door verschillende schrijvers met verschillende invalshoeken. De bijdragen gaan onder andere over:

– De huidige omgang met meertaligheid in het onderwijs

– De nadelen van het verbieden van thuistalen in het onderwijs

– Manieren om thuistalen een plek te geven binnen het onderwijs

– Voorbeelden uit de praktijk van omgang met meertaligheid binnen het onderwijs en het effect daarvan op leerlingen

Voor iedereen die een overzicht wil krijgen van de omgang met meertaligheid binnen het onderwijs is dit boek een aanrader.

• Sierens, S., & Van Avermaet, P. (2010). Taaldiversiteit in het onderwijs: van meertalig onderwijs naar functioneel veeltalig leren. In: Avermaet, P. van, Branden, van den K. & Heylen, L. (Eds.). Goed geGOKt? Reflecties op twintig jaar gelijke-onderwijskansenbeleid in Vlaanderen (pp. 69-87). Antwerpen: Garant Uitgevers.

Dit is een artikel over meertaligheid binnen het onderwijs. Sierens en Van Avermaet schrijven over functioneel veeltalig leren: een manier om om te gaan met meertaligheid. Volgens hen moeten scholen kinderen de kans geven om competenties te verwerven die ze nodig hebben om succesvol te functioneren in de samenleving. Vaak wordt een bepaald taalrepertoire meer gewaardeerd dan een ander en dat veroorzaakt ongelijkheid in kansen. Als het gaat om talen als Engels, Frans, Duits en Spaans wordt meertaligheid aangemoedigd, terwijl de talen van nieuwkomerskinderen als een handicap worden gezien. Sierens en Van Avermaet vinden dat scholen een constructief taalbeleid moeten opstellen. Op dit moment worden thuistalen vaak verboden in de klas, en zelfs op de speelplaats. Toch gaan kinderen zelf al vaak onderling Nederlands spreken, omdat dit een gemeenschappelijke taal is. De auteurs zijn van mening dat de school de taalrepertoires van leerlingen moet benutten. Een positieve attitude tegenover de talen van de leerlingen heeft een positieve invloed op hun welbevinden en identiteitsontwikkeling.

• Hier is een artikel te vinden over de lessenreeks SJOES,  waarmee leerkrachten op de basisschool meertaligheid en taalgevoel kunnen stimuleren.
• Tot slot vindt u hier een (Engelstalig) artikel waarin zes voordelen van meertalig onderwijs worden opgesomd.